منشـور اخـلاقی پژوهشگاه ..................

رضا عارف

من به عنوان عضوی از پژوهشگاه ................................. به منظور پیروی از تعالیم اولیای الهی، و گام نهادن در مسیر کمال و اتمام مکارم اخلاقی، که در نتیجه منافع اخروی و گاه منافع دنیوی خود و پژوهشگاه را نیز درپی‌خواهد داشت، با خود و خدای خود پیمان می‌بندم که همواره در نهان و آشکار به فضائل اخلاقی زیر پایبند و تسلیم باشم.

1. به کار خود به چشم عبادت بنگرم و شرایط قبول عبادت؛ از جمله تقوا را در انجام کار رعایت کنم.

2. شانه خالی‌کردن از خدمت را، از دست‌دادن فرصت عبادت، و ناشی از جهالت تلقی کنم، نه زیرکی و سیاست.

3. نقدپذیری، محاسبه، تغییر و اصلاح را نخست از خود متوقِع باشم و از مراء و جدال دوری‌کنم.

4. به حفظ امنیت شغلی، مالکیت معنوی و مادی همکار و ارباب رجوع در نهان و آشکار پایبند باشم.

5. به عدالت و انصاف رفتارکنم و هرکس را تنها بر آنچه انجام داده، و به اندازه آنچه انجام داده تشویق و یا تنبیه کنم.

6. هرگز کسی را تحقیر، تهدید،‌ استهزاء و تطمیع نکنم و فریب ندهم.

7. از مداخله در امور دیگران خصوصاً امور شخصی و آنچه شایستگی یا اجازه آن را ندارم حتی به قصد نیکی بپرهیزم.

8. مقررات را بر همه یکسان تفسیر و اجرا کنم، تا حق فدای خود، خویشاوند، دوست، ریاست، یا همرنگی با جماعت نشود.

9. نظم، ترتیب و اولویت‌ها را رعایت‌کنم و هرگز مهم را بر أهم، فرع را بر اصل، خوشایند را بر مصلحت، ظاهر را بر باطن وکمیّت را بر کیفیت ترجیح ندهم.

10. از امکانات اداری صرفاً در جهت مجاز استفاده نمایم و از اسراف، تبذیر و آمیختن امور اداری با غیراداری بپرهیزم.

11. بر آنچه نمی‌دانم پافشاری یا اقدام نکنم و از پیش داوری، بزرگ‌نمایی، کوچک‌نمایی ‌و تحریفِ مسائل اجتناب کنم.

12. خود را أرجح، أصلح، أولی، أعلم و خصوصاً مستثنی از دیگران ندانم. و از خودمحوری و خودرأیی دوری‌کنم.

13. همواره به قاعده قانون‌گرایی و شایسته‌سالاری در نظر و عمل پایبند و تسلیم باشم.

14. از کلی‌گویی، کلی‌نویسی، ایهام و ابهام دوری‌کنم و باور داشته‌باشم که ایهام و ابهام پناهگاه شیادان است.

 15. صداقت را با شعار بی‌عمل، ریاکاری، دورویی، تملق و چاپلوسی از بین نبرم و در مورد خود اجازه تملق و چاپلوسی ندهم.

16. از تجسس و غیبت، خصوصاً به بهانه ارتقاء سازمان خودداری کنم و حفظ اسرار و آبروی افراد را چون حفظِ جانشان بدانم.

17. از توجیه، فرافکنی و مقصر جلوه‌دادن دیگران در خطاهای خود بپرهیزم و هیچ‌گاه بهانه را به جای دلیل ارائه‌نکنم.

************************

ارسطو و منطقدانان پس از او بخشی را در منطق به خطاهای فکری یا همان مغالطات اختصاص داده‌اند. ارسطو و اخلاف او تمام خطاهای فکری آدمی را ناشی از دو عامل می‌دانند که یکی از آن‌ها عوامل خارج از زبان یا همان عوامل روانی هستند. برخی از این عوامل روانی عبارتند از؛ خودشیفتگی، تکبر، ترس، غم، شادی و ....

از سوی دیگر در اخلاق هنجاری بحث از «بایدها» و «نبایدهایی» است که آدمی موظف است در خلق و خوی خود مدنظر قرار دهد. به عنوان مثال اگر در منطق «خودشیفتگی» یکی از عوامل غیرزبانی خطای آدمی به شمارمی‌آید اخلاق می‌گوید: «خودشیفتگی را باید از خود زدود».

با این توضیح می‌توان نسبت میان منطق و اخلاق را بهتر درک کرد.

در بسیاری از سازمان‌ها، نهادها، وزارتخانه‌ها و ... منشور اخلاقی‌ای وجود دارد تا کارکنان آن خود را به آن پایبند کنند و به این‌ ترتیب آن مجموعه یا سازمان در انجام مسولیت خود بیش از پیش توفیق یابد.

متن زیر منشور اخلاقی است که توسط رضا عارف پژوهشگر فلسفه پژوهشگاه علوم انسانی تنظیم شده‌است. از آنجا که این منشور را بسیار دقیق و منطقی یافتیم متن آن را در ذیل می‌آوریم تا برای مدیرانی که می‌خواهند در مجموعه خود منشور اخلاقی داشته‌باشند مورد استفاده قرارگیرد. 

برخی از مزایا و امتیازاتی که این منشور نسبت به سایر نظایر خود دارد به شرح زیر است؛

·    این منشور لزوم پرهیز از حدود نودوهشت مغالطه یا خطایی را که در کتب منطق ذکر شده و همچنین رذایل اخلاقی را که عالمان اخلاق در کتب اخلاقی آورده‌اند بگونه‌ای فشرده در هفده بند گردآورده و از همین‌رو «منشور اخلاقی – منطقی» نامیده‌شده‌است.

·        در این منشور ضرورت پرهیز از بیست و سه عامل عقب ماندگی ایرانیان را نیز که برخی از فیلسوفان معاصر در آثار خود برشمردند مدنظر قرار داده‌است.

·        محقق، هر یک از بندها را چنان تنظیم کرده که جملات آن در عین جامعیت، از جهت اندازه نیز بیش از یک سطر نباشد.

·    نویسنده برای یک یک کلمات هریک از این بندها منظور و هدفی خاص را در نظر گرفته‌است. به عنوان مثال بنابر اظهارات خود نویسنده منشور، توجه به کلیه جملات این منشور، نشان می‌دهد که - برخلاف منشورهای اخلاقی دیگر- ضمایر و افعال بکارفته در این منشور، اول شخص مفرد است تا کارکنان همواره تنها خود را موظف به آن بدانند و تمام توجهشان به خود باشد نه این که منتظر حرکت جمع و پیش‌قدم شدن جمع برای اجرای منشور بماند. (توضیحات نویسنده این منشور در خصوص مقصود وی از هریک از کلمات بسیار است و خارج از گنجایش این نوشته.)

·   برای گردآوری این منشور علاوه بر کتب منطق و اخلاق از مصاحبه و گفتگوی رو در رو با کارکنان مجموعه نیز استفاده شده تا مشکلات بگونه‌ای ملموس‌تر و محسوس‌تر احصاء گردد.

·      بندهای منشور چنان تنظیم شده که هم مدیران و هم غیرمدیران را شامل شود.

·   برخلاف بسیاری از منشورهای اخلاقی که میان دستورات اخلاقی و تکالیف حقوقی خلط می‌کنند در این منشور به عدم خلط میان این دو حوزه توجه شده‌است.

·   این منشور مورد ارزیابی برخی از فیلسوفان تحلیلی و اندیشمندان بزرگ معاصر قرار گرفت و آن را منشوری بسیار «عالی» و «دقیق» خواندند.

موضوعی که پیش از ارائه متن منشور لازم به ذکر است این است که این منشور هم مانند هر اثر علمی دیگر شامل قانون مالکیت معنوی است و از این رو استفاده از آن منوط به ارجاع صحیح به منبع آن یعنی؛ « عارف، رضا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی» و نشانی این وبلاگ است: http://wisdomm.parsiblog.com/

در پایان خاطر نشان می‌نماید که با کمال تأسف این اثر هم مانند بسیاری از آثار ارزشمند دیگر، مورد کم توجهی قرار گرفته و از سوی مدیران مربوطه پژوهشگاه تاکنون مسکوت مانده و مورد تصویب قرار نگرفته‌است.